Organizacja pobytu dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w świetlicy szkolnej

Branie pod uwagę specjalnych potrzeb ma za zadanie wyrównywanie szans edukacyjnych wszystkich uczniów. Wszystkie formy dostosowania indywidualnego zajęć powinny mieć podstawę w oszacowaniu potencjału dziecka do pokonywania jego deficytów. Jeżeli dziecko osiągnie jakiś sukces dostosowany do jego możliwości przy pomocy nauczyciela, wtedy zwiększa swoja szansę na ogólny rozwój. Zadania dostosowane do ucznia nie powinny przerastać jego umiejętności, ponieważ osiągnięcie sukcesu będzie niemożliwe. Jednak zadania nie powinny być zbyt proste, co może spowodować spadek motywacji i zniechęcenie do wykonywania kolejnych zadań. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami wymagają większego zainteresowania i wsparcia, co może wiązać się z potrzeba uczestniczenia w dodatkowych zajęciach. Zadaniem wychowawcy jest przeprowadzenie analizy potrzeb ucznia i dostosowanie dodatkowych zajęć do jego potrzeb.

Zadaniem wychowawcy w świetlicy jest rozwijanie umiejętności każdego dziecka oraz utrzymywanie dobrego kontaktu z dziećmi oraz jego opiekunami. Wychowawca koordynuje i usprawnia pracę całej świetlicy tak, aby była dostosowana do potrzeb dzieci. Bardzo ważny aspektem jest również relacja między uczniami, za prawidłowe jej utrzymanie jest również odpowiedzialny wychowawca. Aby zajęcia na świetlicy przynosiły odpowiednie korzyści dzieciom ze specjalnym potrzebami edukacyjnymi wychowawca powinien współpracować z innymi nauczycielami, pedagogami oraz psychologami oraz z rodzicami dzieci. Bardzo ważnym elementem przygotowania zajęć w świetlicy na uczestnictwo dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest oczywiście przygotowanie rówieśników na pojawienie się takiego ucznia. Należy to zrobić w taki sposób, aby uczeń nie został wyizolowany z grupy ale również aby pozostali uczniowie nie uprzedzili się do niego, co również może spowodować izolację ucznia.

W zależności od rodzaju specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci należy przyjąć pewne zasady:

1. Odnośnie dziecka zdolnego, dziecko zdolne potrzebuje ukształtowania jego ciekawości świata. Praca grupowa to idealny sposób na budowanie relacji w grupie. W celu rozwijania jego umiejętności należy zachęcać je do udziału w zajęciach dodatkowych, konkursach, przedstawieniach, zawodach.
2. Natomiast dziecko niepełnosprawne posiada już zupełne inne potrzeby co do edukacji w świetlicy szkolnej. Aby ułatwić takiemu dziecku funkcjonowanie należy zapewnić odpowiednie warunki oraz udzielić pomocy w pokonywaniu trudności z jakimi boryka się dziecko niepełnosprawne na co dzień. W celu zapobiegania odrzuceniu dziecka przez grupę należy umiejętnie włączyć go w pracę grupy.
3. Dzieci niesłyszące lub słabosłyszące powinny mieś tworzone warunki do spontanicznej rozmowy oraz powinny być motywowane do udziału w grach w grupie co pozwoli im na nauczenie się stosowania do zasad. Bardzo ważnym aspektem jest ograniczenie hałasu do minimum, co ograniczy stres takiego dziecka. Umiejętność czytania powinna być ulepszana oraz należy przygotować takie miejsce dla ucznia, aby mogło ono na bieżąco obserwować twarz wychowawcy w sposób umożliwiający czytanie z ruchu ust. Najlepiej, aby rozmówca był skierowany przodem i nie przemieszczał się. Bardzo ważnym elementem rozmowy powinna być mimika, która wzmacnia przekaz oraz zwiększa szansę na jego zrozumienie przez dziecko. Trzeba pamiętać, że dziecko z wadą słuchu nie jest w stanie wykonywać kilka rzeczy na raz.
4. Przy pracy z dzieckiem słabowidzącym lub niewidomym należy zwrócić uwagę na pomoc w orientacji w przestrzeni poprzez zapewnienie porządku w sali, mocne kolory, stały rozkład umeblowania. Bardzo pomocne jest umożliwienie stworzenia przez dziecko mapy z punktami odniesienia. Należy w miarę możliwości dziecka rozwijać jego percepcję wzrokową. W przypadku gdy wada wzroku jest znacząca warto jest umożliwić dziecku nagrywanie wykładów oraz późniejsze ich odsłuchiwanie co pozwoli na lepsze zapamiętanie przekazu. Gdy dziecko zmęczy się lub zacznie go boleć głowa należy zapewnić mu miejsce do odpoczynku, gdyż posiadając dużą wadę wzroku pojawianie się takich dolegliwości jest dość często spotykane.
5. Gdy w grupie znajduje się dziecko niepełnosprawne ruchowo należy zwrócić uwagę na odpowiednie oświetlenie sali, należy zapewnić uchwyty na drzwiach dostosowane do wysokości dziecka na wózku inwalidzkim. Warto korzystać z przedmiotów dostosowanych do ich niepełnosprawności, np. pogrubione długopisy, nożyczki dla leworęcznych. W świetlicach szkolnych przeprowadzana może być rehabilitacja ruchowa usprawniająca funkcjonowanie dziecka. Aby zapewnić bezpieczeństwo dziecka ważne jest znoszenie barier architektonicznych, co umożliwi swobodne poruszanie się i ograniczy ryzyko wypadków.
6. W przypadku niepełnosprawności umysłowej najważniejsza kwestia jest zapobieganie wykluczeniu dziecka z grupy rówieśniczej. W takim celu stosuje się wspólne zabawy łącząc niepełnosprawne dzieci ze zdrowymi. Zadaniem świetlicy szkolnej jest też ukształtowanie nawyków higienicznych, zachowań, poprawienie poziomu wykonywania czynności samoobsługowych. Dziecko niepełnosprawne potrzebuje zapewnienia poczucia bezpieczeństwa poprzez stworzenie stałych zasad i określonego porządku czynności w ciągu dnia. Zadanie wychowawcy jest wzmacnianie rozwoju funkcji poznawczych oraz wzbogacanie zasobu słownictwa ucznia. Niepełnosprawność umysłowa powoduje szereg trudności w uczeniu się i zdobywaniu wiedzy. Dzieci umysłowo chore mają trudności w uzyskaniu samodzielności, wykazywaniu inicjatywy oraz stworzenia przemyślanego planu działania. Mają one błędna samoocenę, którą należy podnosić poprzez umożliwianie im odnoszenia osobistych sukcesów i docenianie ich starań mimo nikłych rezultatów.
7. Zaburzenia komunikacji językowej również generują specjalne potrzeby edukacyjne, ponieważ wychowawca musi dostosować swój sposób porozumiewania się do poziomu dziecka. Aby zachęcić dziecko do aktywnego komunikowania się należy pokazać mu, ze chcemy go słuchać i nie odstraszają nas jego bariery komunikacyjne. Używanie metafor nie jest wskazane, ponieważ prawdopodobnie dziecko ich nie zrozumie, co będzie powodowało u niego stres. Najlepiej rozmawiać o rzeczach prostych i ważnych z punktu widzenia dziecka. Ważną funkcje pełni tutaj logopeda, który usprawnia komunikację z dzieckiem.
8. Dziecko z autyzmem lub Zespołem Aspergera ma określone zachowania, które są charakterystyczne dla tego schorzenia. Dlatego należy być wyrozumiałym na niektóre nietypowe zachowania. Zachowania pożądane powinny być nagradzane a negatywne ignorowane. Współpraca z terapeutą pozwoli ustalić jakie rzeczy uspokajają dziecko. Komunikaty bardziej trafiają do dziecka autystycznego, dlatego warto z nich często korzystać.
9. Praca z dzieckiem niedostosowanym lub zagrożonym niedostosowaniem powinna umożliwiać nawiązywanie pozytywnych relacji z innymi dziećmi. Powinna opierać się na zainteresowaniach uczniów, wzmacnianiu poczucia własnej wartości oraz zastosowanie zabaw, które uczą odpowiedzialności za własne czyny.
10. Dziecko, które boryka się ze specyficznymi trudnościami w nauce i z niepowodzeniami edukacyjnymi potrzebuje zwiększenia poczucia własnej wartości oraz pomocy w odrabianiu lekcji. Wszystkie wdrażane działania mają na celu poprawę jego umiejętności, rozwijanie wyobraźni, pamięci, poszerzanie zasobu słownictwa.
11. Choroby przewlekłe wśród dzieci są obecnie częstym zjawiskiem. Zastosowana edukacja powinna mieć na celu umożliwienie odpoczynku takiemu dziecku oraz integracje z rówieśnikami. Wykonywane zadania powinny umożliwiać wzmacnianie samodzielności dziecka, rozwijanie motywacji do dalszego życia, wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa, które zostało zachwiane. Nie należy obciążać takiego dziecka dodatkowymi sytuacjami stresowymi jakimi mogą być klasówki czy sprawdziany. Dziecko, które spotkała choroba przewlekła ma prawo do zmienności nastroju oraz do zmian w sprawności psychofizycznej.
12. Kluczową kwestią podczas pracy z dzieckiem, które znalazło się w sytuacji kryzysowej jest współpraca z pedagogiem i psychologiem. Dziecko po takich przejściach potrzebuje rozmowy, osoby która wysłucha wszystkiego co dziecko ma do powiedzenia. Dziecko powinno stopniowo wracać do normalnego życie dlatego podczas zajęć na świetlicy należy je zachęcać do tego.
13. Inaczej wyglądają zajęcia z dzieckiem zaniedbanym środowiskowo. Ukierunkowana jest na poradzeniu sobie z wcześniejszymi doświadczeniami, rozwijanie umiejętności i zainteresowań, które pozwalają na zapomnienie o wcześniejszych przejściach. Bardzo ważne jest wyrównanie i eliminacja zaniedbań środowiskowych. Zajęcia powinny polepszać umiejętności budowania relacji z innymi.

Świetlica swoimi działaniami powinna uzupełniać zajęcia szkolne. Tak się dzieje za pomocą aktywnych metod pracy z uczniem, które są dostosowane indywidualnie do niego. Uczniowie z zaburzeniami i specjalnymi potrzebami zazwyczaj oczekują tylko zrozumienia, akceptacji, szerokich kompetencji, więcej wysiłku. Formy pomocy takim dzieciom są różne i dostosowane indywidualnie do konkretnego przypadku:
• pomoc dydaktyczno-wychowawcza- stosowanie takim metod edukacji, aby uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czuł się swobodnie oraz taka nauk umożliwiała mu pozyskiwanie wiedzy i przystosowanie społeczne
• pomoc terapeutyczna- umożliwienie dziecku brania udziału w zajęciach terapeutycznych w szkole i poza nią,
• pomoc medyczna- stała opieka wyspecjalizowanych osób w celu zapobiegania sytuacjom nagłym mogącym szkodzić dziecku oraz odpowiednie zaplecze sanitarne i medyczne wyposażone w sprzęt ułatwiający funkcjonowanie dziecka z dysfunkcjami,
• pomoc socjalna- szeroko rozumiana pomoc w aspektach życia socjalnego.

Zajęcia na świetlicy szkolnej muszą stworzyć poczucie akceptacji u dziecka. Jednak nie jest to łatwe zadanie, ponieważ bardzo często chęć zaakceptowania dziecka przeradza się w nadmierne skupianie na nim uwagi i nadopiekuńczość. Do najczęstszych błędów w tym procesie należy: okazywanie nadmiernego współczucia a nawet litości, brak wyciągania konsekwencji w sytuacji przewinień dziecka, koncentracja swoich uczuć na dziecku, przesadna ochrona i izolowanie go od pewnych form aktywności oraz wyeksponowanie jego ułomności i karanie za objawy, które nie są od niego zależne. Aby dziecko poczuło, że jest akceptowane w grupie bez względu na to jakie jest i bez litości czy nadmiernego współczucia należy zastosować kilka technik.

Praca z dzieckiem specjalnym nie ogranicza się tylko do pracy podczas zajęć na świetlicy szkolnej. Dotyczy to również szeroko pojętej współpracy wychowawcy z rodzicami dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Aby udzielić pomocy rodzicom w zakresie jego rozwoju i edukacji wychowawca przekazuje rodzicom informacje o rozwoju dziecka, o umiejętnościach jakie rozwinął i jakie sukcesy udało mu się osiągnąć. Rodzice uczą się od personelu świetlicy jak pomóc dziecku w domu aby wspomagać jego rozwój. Ważnym zadaniem wychowawcy jest przekazanie rodzicom wiedzy, która umożliwi im umacnianie więzi emocjonalnych z dzieckiem. Świetlica szkolna może również pomóc w zorganizowaniu środków pomocowych lub porad specjalistów.

Aby dostosować prace świetlicy szkolnej do pojawienia się ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wychowawcy powinni kierować się poniższymi zasadami, które pozwolą na usprawnienie pracy oraz zapobieganie pojawienia się chaosu:
• sposób porozumiewania się powinien być odpowiednio dostosowany do każdego ucznia, nie ma jednej ogólnej zasady, która byłaby stosowana do wszystkich uczniów ze specjalnymi potrzebami, wybór sposobu porozumiewania się powinna poprzedzać analiza i dobre poznanie ucznia,
• formy aktywności powinny ulegać zmianie, należy używać form podających i aktywizujących zmiennie,
• niektóre sytuacje będą wymagały wydłużenia czasu pracy,
• należy dostosować dystans, tak aby był właściwy w odniesieniu do sytuacji,
• ewaluacja programu nauczania, tak aby dostosować go do ucznia (mniejsze partie, mniejsza liczba ćwiczeń i zadań do wykonania),
• odwoływanie się do konkretów,
• zastosowanie metod poznawania wielozmysłowego,
• dostosowana liczba bodźców,
• umożliwienie korzystania z dodatkowych środków dydaktycznych usprawniających pracę świetlicy oraz pomagające w lepszym rozwoju dziecka,
• uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi również potrzebuje możliwości nauki języków obcych, zadaniem wychowawcy jest dostosowanie tych lekcji do jego umiejętności i potrzeb,
• zasady obowiązujące w klasie powinny być powtarzane oraz ich egzekwowanie powinno dotyczyć wszystkich uczniów. W zależności od rodzaju świetlicy można wyróżnić różnego rodzaje sfery, które mogą się różnić. Do tych sfer można zaliczyć:
• sferę porządkową- charakteryzuję się ona jak sama nazwa wskazuje miejscem porządku, czyli miejscem na powieszenie plecaków, gdzie są półki i sfera ta powinna znaleźć się w pobliżu wyjścia, najczęściej stosowana jest w formie szaf (zasuwanych), by móc w łatwiejszy sposób zachować porządek,
• sferę kręgu – sfera ta polega na wyznaczeniu miejsca, gdzie dzieci mogą porozmawiać o ważnych sprawach posłuchać bajek czy pograć w gry integrujące innych rówieśników,
• sferę zabawy – powinna znajdować się w niedalekiej odległości od wyżej wymienionej strefy, ponieważ jest to miejsce, w którym dzieci mogą pobawić się zabawkami, pograć w gry i spędzić czas na rozrywce,
• sferę nauki – jest to sfera do odrabiania lekcji, gier i zabaw stolikowych, miejsce przeznaczone do rysowania i kolorowania przy stolikach, znajdują się tam wszystkie rzeczy biurowe, które są potrzebne, powinna ona być umieszczona po przeciwległej stronie od sfery zabawy
• sferę wystawy – służy ona do wystawiania prac wykonanych przez dzieci, jest to tak zwany kącik wystawy prac,
• sferę nauczyciela – jak sama nazwa wskazuję jest sferą przeznaczona dla nauczyciela, najlepiej zlokalizowana w miejscu, gdzie widać wszystkie sfery.

Dobrym pomysłem jest podzielenie świetlicy na tego rodzaju wyżej wspomniane sfery. Może to być przyczyną nauki dzieci, aby nie przeszkadzać innym oraz każdy podzielony jest na rzeczy, które chce obecnie wykonywać. Osoby, które chcą odrobić prace domowe mogą w spokoju się skupić, jednak te, które potrzebują zabawy mogą skorzystać ze strefy zabawy w tym celu. A zatem świetlica zapewnia zajęcia świetlicowe uwzględniające potrzeby edukacyjne oraz rozwojowe dzieci i młodzieży, a także ich możliwości psychofizyczne, w szczególności zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów, zajęcia zapewniające prawidłowy rozwój fizyczny oraz odrabianie lekcji. Zapewnienie uczniom możliwości korzystania ze świetlicy jest obowiązkiem ustawowym oraz jednym ze statutowych zadań szkoły publicznej. W świetlicy prowadzone są zajęcia w grupach wychowawczych. Szczegółową organizację świetlicy określa statut szkoły, a precyzować może regulamin świetlicy.